Pezuda doken înagabikte ne oyagabi chach

Horhpe yaathâbi - Kade yathâbi

Nâpîn horhpe yathâbi – Kade yathâbi, woyathâ wîchagijarhach. Hecheyakas, nînâ kade yathâbi ne îje, ogiyach pezuda wasage ne eyabich.

Horhpe yâthâbi

  • Horhpe woyathâ ne node, ima is, charu ekta en iwicha hach. Horhpa en wîcha hâch.
  • Horhpe woyathâ ne ogichichubi cheduch chach. Tibi wazi en. wazi horhpe chas, owath ti îgabi ze yawîchapa chiyedu chach.
  • Horhpe woyathâ ne nînâ yawîchape chas, kade woyathâ cheyaktach.
  • Horhpe woyathâ ne ethen wIchagithnî chiyedu chach. Hecheyaka, piyahâga awîcha û chiyedu chach.

Kade yathâbi

  • Kade yathâbi ne ko îchûwîja yawîchape chasîch.
  • Kade yathâbi ogichichu ûbi ge ne, ko iyakosîch.
  • Kade woyathâ iyahne ze node wîchatuta – nawichadaborha cha kabich. Wazi is kade woyatha ne, charu en îwîcha hâ chiyedu chach.

Pezuda woyathâ ogiyesîcha kabich

Pezuda îdu eyak ûbi ne, tachâ wasagesî wîchagarhach eyabich.

Nâbe hnuzaza bi

Nâbe hnuzaza ûbi chas woyathâ yawîchapesî ktach eyabich.

Nînâ kade yathâbi

Nina kade yathabi ne tacha kade ch kabich. Tachâ en dukten yonîtabi ze, taîktach kade nîyathâ hes.

Kade yathâbi:

  • Kade yathâbi ne tachâ ogiye chathek piîchiye chach
  • Kade yathâbi ne, horhpabi, îmâ îs, nînâ kade yathâbi – nâpîn en yawîchape chach eyabich

Doken awîchihnak ûbi ne oyagabichach:

  • Kade yathâbi ne tachâ ogiye chathek piîchiyach. Kithach woyathâ ne nînâ yawîchape sî chiyaga.
  • Kade wîchayathâ chas, kade îchiyabin-nâpchabin eyagum eyabich.
  • Nîchîja îhnûthe thithibenâ cha, wîchachuwite sî chiyage cha, otû wîchakiyam. Ti tin, eyako kade yabik eyabich.
  • Mînî yaktâ ûm. Mînî emâ îs, chara thnîgen wîchaka kum, eyako kadebi sî chiyaga.

Kade wîchayâ chen, tachâ ekta duki ki saa en wîchahâ chas, ethen bathûptabi îchiyam eyabich

Horhpabi - parhni wîcharharha

Horhpabi ne odagiya cha hâch. Daguskabinâ ne kokon horhpabi oginîbich. Wîchasta nes tachâ mnîhâ cha ûth, iyako yape sîch.

Horhpa bis dowîchake ze oyagabi chach:

  • Toga horhpabi yawîchape chas pa wîchayathâch. Aopeya, îsta nâmnîrhâ îwichahâch. Node wîchayathâ hûnâ horhpa îwîchahâch.
  • Porhe wîchasmu ne piya hages, thi to cha îhach.

Awîchihnak piîchiyabi cha kabich:

  • Nâbe hnuzaza ûm woyathâ yanîpabi sî chiyaga
  • Nîchîjabi nâbe hnuzazabi ûthpe wîchakiyam.

Doken îchihnuhabik kte ne oyabi chach:

  • Mînî atî ûm eyabich.
  • Kade îchiyabin – nâpchabin eyagubi chiyeduch yogipibi sî chas.
  • Duwerh awînaga chen horhpabi yanîpes, kokon nâbe hnuzaza eyabich.
  • Horhpabi pezuda eyagubi hesta, îchîktarh piyahunâga awîcha ûkte chach.

Horhpabi pezuda ne daguskâbin sakpe thâmhnibi chas wîchayakubik eyabich.

Horhpabi pezuda ne aba pezuda îchidokâ opach. Dâa bathûptabi sî chas ogapaîchiyabi chiyedu chach.

Tasuza mînî en oyuthkâbi cha porhe ohnâ osmu giyam eyabich. Daguskabin is porhe osmu wîchayam porhe ogathkiyabi chas.

Tasuza mînî porhe ohnâ osmu giyabi îchicharhabi kabich

îchija hiyam:

  • Mothnadam wazi, mînî kahiyam eyabich
  • Tasuza donâthîn opeyam
  • kiskan wazi chorân, nâtarhukiyabi che ne opeyam

Porhe mehen nîkte kiyena cha donân opeyam. Zehâ, îchijahiya hûnâ dagurh en obapthû. Ze dâhâs porhe osmu giyabi chiyeduch.

Doken înagabi ze ech:

  • Îyodâk îgabi îichûhâ, pa hektam hnutha hûnâ porhe osmu giyam eyabich. Zehâ, porhe dâa kpakinam eyabich.

Kade woyathâ

Kade woyathâ ne terhis ogichichubi chiyedu chach. Daguskâbin îdu îgabi wazi îkuth ogichichubi chiyedu chach

Doken yawîchape ze kabich:

  • wîcharhnîyâyâ ktach /Kade wîchayathâ ktach
  • Pa wîchayathâ ktach
  • Tachâ nâwîchasusuza aktach
  • wawîchasagesî ktach
  • Node wîchayathâch
  • Porhe wîchasmu hûnâ owîchagath kiyach
  • Horhparhpabich

Woyathâ yawicha pesî chiyaga dâa îchihnuhabi cha kabich:

  • Get an annual influenza vaccination.
  • Wîchasta yathâ cha awînage yahnustâ chas, nâbe hnuzazam. Nîchîjabi nâbe hnuzazabi ûthpe wîchakiyam.
  • Nâbe hnuzaza ûbi chas woyathâ yawîchapesî ktach eyabich.
  • Nîĉhîja awîchihnak hârhagikchu ûkte ze ûthpe wîcha kiyam eyabich.

Doken îchihnuhabi ze kabich:

  • Mînî ati ûm.
  • Woyathâ ne en înîhâbis, îto ti ekta en îgam. Doku nabik eyabich. Eberhegiyam. Nichîja îs îto doku ye wîchayakiya bik. Duwerh woyathâ owîcha kubi ga chach eyabich.
  • Tachâ nâwîchsusuza ahûnâ, pa wîchaythâ chas, kade îchiyabin-nâpchabin enagubi chiyeduch eyabich.

Kade woyathâ ne Doga Wan Wahiâba – Waniyedun Wahiâba îkûth piîchiyach eyabich. Zehâ, Taberhan Tawe îktûth yach eyabich. Awîchihnagabi sî chas, charu en îko îwîchahâ chach eyabich.

Porhe owîchagathkiye kabich

Porhe îmehen-îsta iyoksa îmehen owîchagathki yach. Horhpabi yawîchapak ta hâs porhe mehen owîchagathkiyach.

Horhpabi woyathâ yawîchape gihnustâ hâs, porhe owîchagathkiyach eyabich. Porhe parhni wîhasmu hûnâ, porhe îmehen wîchatutach.

Porhe owîchagathkiye – porhe wîchatuta iyadotha hûnâ, node wîchatuta chas, horhpabi woyathâ ne doka cha, iyawîchape chach eyabich.

Porhe ogathkiye yathâbi ne doke ze kabibich:

  • Îdohnâge, pa, hîthke, wîchayathâ hûnâ, ichopeya kade yathâbi – horhpabi gichi yawîchapach.
  • Piyahânâga porh owîchagathkiya hûnâ, porhe ohnâ wîcharharha chas, pezuda wasage cha îyâyagach eyabich.

Dâa îchihnuhabi kabich:

  • Kade îchiyabin – nâpchabin înagam nîyathâbis.
  • Daguskâbin pore ogathkiyabi cha en îs, mînî tasuza opeyabi cha porhe osmu wîchayam eyabich.
  • Porhe owîchagathkiye pezuda necha înagabi hesta wazikiya awîcha ûkte chach.
  • Pezuda ne daguskâbin wîchayaku bik eyabich
  • Porhe owîchagathkiye pezuda ne kade yathâbi îko ogiye chach. Nâpchabi ozuhanâ zen, dagucha en owîchagiya he ne dâa aîam eyabich.

Nâpin, horhpabi woyathâ – nînâ kade yathâbi iyahne cha hâch, porhe ogathkiyabi woyathâ ne.

Node yathâbi

Horhpe yathâbi ne node ekta yawîchape chach. Pezuda wasage ogiye sî ktach eyabich.

Node yathâbi – Porhe smubi – îsta sabi – chethni hiyabi yawîchape chas, horhpabi cha edâhâch. Ko node tutabinâdaborhâbi woyathâ chasîch.

Pezuda wîchasta ne îjahnân îs, node tutabi-nâdaborhâbi woyathâ ne yeye sîktach.

  • Node yathâbi ne horhpe yathâbi iyahne cha hes, node mehen tarhtû ewîcha yagubi sîch.
  • Hoyarhpe sîrh node nîyathâ chas, pezuda wîchasta ne piyes node mehen tarhtû enîyagukte chach.
  • Node nîyathâ hâ yonîtabi hûnâ donîke sîhes, pezuda wasage ne owîcha giye sîch eyabich.
  • Node nîyathâ hâ yonîtabi hûnâ woyathâ en înîhâ hes, pezuda wasage nîkuktach pezuda wîchasta ne.
  • Tibi om îgabi yathâbihâ yowîchababi sî hesta doke sîch eyabich.

Doken îchihnuha bikte ze kabich:

  • Mînî yaktâ ûm eyabich.
  • Kade îchyabin-nâpchabin enagubi chiyeduch, node îmâ îs, kade nîyathâbis eyabich.
  • Daguskâbin sakpe thâmhnibi cha, îmâ îs, mnîhejabi necha, node nîkte wîchakiye cha yapa ûm eyabich.
    Daguskâbin nechas yapa ûbi necha wîcha yakubik eyabich.
  • Wichasta – watejage nechas mînî tasuza oyuthkâbi cha ûth i- node gazaza gichiyam. Mothnadan wazi, tasuza donân mînî chothe cha oyuthkâbi hûnâ i ûth gazaza githiyam eyabich.
  • Nîgidâabi nîye chas zedâhâs dagu îyejirhâbi chiye duch.

Norhe yathâbi

Norhe nechi mehen node iyahnech eyabich. Horhpabi îchûhâ norhe ogathkiya chiyech. Ogathkiye chas aopeya woyathâ wîchagijarha chiyeduch.

Daguskâbin norhe yathâbi hâs pezuda wasaga wanîn githnîbi chiyeduch eyabich. îchikbathûpta ûm eyaktach Pezuda wîchasta ne.

Wîchayathâ chas dowîchakeya kte ze kabich:

  • kade wîchayathâ ktach
  • norhe wîchayathâ ktach
  • sijanâth chiya wîcha ûch

Doken dâa îchihnuhabi kteze kabich:

  • Nâbe kokon hunuzazm. Nîchîja Nâbe hnuzazabi ûthpewichakiyam
  • Nîchîjabi awîchagihnagam. Îdukabi osoda yahode wîchayakiyabik eyabich
  • Nîchîjabi owîga ohnâ mâkân îgabi chen athîgabin wîchayakubik.

Doken dââ îchihuhabi ze kabich:

  • Kade îchiyabin – nâpchabin enagubi chiyeduch norhe nîyathâ bis eyabich.
  • Thithibenâ cha mînî chothe ûth ogarhnurh yabi hûnâ norhe opadâhâ gihnâgam.
  • Porhe owîchagathkiye pezuda ogiye sîch norhe wîchayathâ ne.
  • Pezuda wîchasta ne îhnuhân pezuda wasage wîchaku chiyeduch nîchîja înaga hes.
  • Nâgâhs, awîyagabich pezuda wasage wîchakubi ne. Piyahâga înagabi ne owîchagapaga heka, tachâ woyathâ kithakte ne yohebiya îjuch eyabi hûnâ.

Horhparhpabi

Horhparhpabi ne node mehen woyathâ yawîchape cha kabich. Horhpabi ne charu en îwîcha hâ chas, woyathâ terhi cha wîchagijara chiyedu chach. Ze en pezuda wasage înagabi chiyeduch.

Woyathâ yawîchape chas, dowîchkeye ze kabich:

  • Kade yathâthabi – horhparhpabi charu yathâbi kabich.
  • Horhparhpabik tach. Noda en tasnâ-parhni nâgipchabi îge awîchathkabe cha, gaspabi chas to ktach.
  • Hârhîgikchu bi ne anâwîchapta aktach.
    Horhparhpabi woyathâ ne woyathâ ne nînâ yawîchapa hechas, awîcha ûktach piya hânâga, eyabich

 

Woyathâ

En ûbi ze

Donâ thâmhnibi ze

Yathâwîcha kiye ze

Ho anâwîchapte yathâbi

Node

Watejabige/wîchastabi

Virus

Ho anâwîchapte yathâbi

Node

Daguskâbin

Virus

Node-Hârgikchubi yathâbi1

Node îmehen

Watejabige/wîchastabi

Virus

Node-Hârgikchubi yathâbi

Node îmehen

Daguskâbin

Virus

Horhpababi-Charu yathâbi

Charu

Wîchasta owath

Bacteria or virus

Horhparhpabi yathâbi

Porhe/charu

Wîchasta owath

Bacteria

 

1 Wîchastabi ne dosnâ charu yathâa ûbi cha hes, terhis node-hargichubi woyathâ ne yawîchapa ktach eyabich.

Doken dâa îchihnuhabik kte ze kabich:

  • Mînî ati ûm eyabich
  • Horhpabi pezuda nâpchabi chiyeduch watejabige îmâ îs wîchastabi.
    Pezuda wasage ne daguskâbin sakpe thâmhnibi cha wîchayaku bik eyabich.
    Horhparhpabi pezuda ne kade yathâbi pezuda iyadoth ope cha hâktach. Doken înagabik kte ze dââ bathûptam enagubisîrh eyabich.
  • Node ekta horhpabi ogiya chiyaga yapa ûbi necha enagubi chiyeduch. Watejabige-wîichastabi owîchagiya chiyedych. Pezuda wasage edâhâ ope nechas enagubik, tachâ ne ûth woyathâ kithakte ke yohebiya îwîchajuch eyabich.
    Yapa ûbi cha pezuda ope necha daguskâbin wîchaya kubik, gaktabi oginîhâgach.
  • Charu mehen owahâwîchakiya bich charu woyathâ nînâ yawichapa hechas. Charu woyathâ terhi yawîchapa hes îje pezuda wasage wîchkubi ktach.

Horhpabi-Kade yathâbi terhiya yawîchape cha pezuda wîchasta bathûptabi chiyage cha kabich

Horhpabi-kade yathâbi woyathâ terhiya yawîchape necha Pezuda wîchasta dââ bathûptabi chiyage cha kabich.

Kade yathâbi:

  • Daguskân nâhâ wazi thâmhnisînâ kade yathânâs pezuda wîchasta gokta huyagesîje nâ chach eyabich.
  • Daguskabin donâ thâmhnibiga hesta kade yathâbi chas pezuda wîchasta hûwîchayage sîje nâch.
  • Daguskânâ cha âba yamnî châ kade yathâ chas pezuda wîchasta ethen hûyage sîje nâch.

Norhe yathâbi cha kabich.

Daguskânâ cha norhe yathâ chas pezuda wîchasta bathûptabi kiyam:

  • kade yathâbich
  • yogipibisîch
  • norhe îhnuptâ saa îhâbiktach
  • Norhe wîchakuwabi chas owîchagarhnibi ktach
  • Piyahânâga norhe nînâ more yathâbiktach – Kade îchiyabin nâpchabin ko owîchagiye sîch.

Nînâ nîyathabik ta niyes pezuda wîchasta cha bapthûptabi îchiyam.

Alberta en 811 – gokta wîkchemnâ sarhnora age wazi yawabi ne thuda yekiyabi wîchakum.

Daguskâbin woyathâ yawîchape ne doken dââ githnibi chiyage ze oyaga bi cha yachîga bis, ahs.ca/heal ekta yam. Daguskân woyathâ ti cha Stollery ejiyabi cha daguskân doken nîkte wîchakiyabi kte ne oyagabi bi necha awîyage îgabich.

Nînâ yathâbi cha kabich

Nînâ nîyathâ bis gokta pezuda wîchasta ekta yam.

Kade Yathâbi

Nînâ nîyathâbi chas ne opam:

  • Wîchasta cha kade yathâ hûnâ owîga edâhâ gikta kte ne ogihi sî chas pezuda wîchasta ekta ayam. Hnehneba hûnâ tachâ ekta sasa îhâ chas pezuda wîchasta ekta ayam.

Rhâîgikchubi

Nînâ nîyathâbi chas ne opam:

  • Rhâîgikchubi giterhi bis pezedu wîchasta ekta awîcha yam.
  • Wîchasta cha rhâîgikchubi giterhi hûnâ, iha, nâbe toya îhâ chas pezuda wîchasta ekta awîcha yam.

Wîchasta dokeye cha oyagabi chach

Pezuda wîchasta ekta awîchayam yathâ bis:

  • Wîchasta cha yorhijabi terhi hûnâ, iyadoth, wachihnûnibi – pa yathabi – tachâ thnibi chas, gokta pezuda wîchasta ekta ayam.
  • Wîchasta nînâ yathâ ne i buthach – tachâ ha ne butha cheyach. Daguskâbin en îs donân neze nach.

Woyathâ nînâ yawîchape chas ne opam eyabi chach:

  • Wîchasta nînâ yathâ ne nâpchabi giterhik tach – i smuktach.
  • Wîchasta nînâ yathâ ne huste ktach – utiba ko ktach.

Owabi ne, woyathâ wohnagabi chach. Îyânagabik tes înagam. Hecheyakas, niye doku mâgi dââch echâ nî cha ogipa eyabich.

Alberta en 811 – gokta wîkchemnâ sarhnora age wazi yawabi ne thuda îekiyabi wîchakum onîskâsiya bis.

Pezuda woyathâ ogiyesîcha kabich

Dagucha kabi woyathâ ogiyesî cha eyabi ne?

  • Pezuda îdu eyak ûbi ne, tachâ wasagesî wîchagarhach eyabich. Wîchayathâ hân îje pezuda ne eyagubi chas owîchagiyak tach.
  • îtachâbi ne wîchasage sî ze îchûhâ, woyathâ ne wasage îchicharhach. îtachâ bi mehen woyathâ ne nîyâ ûch eyabich.
  • Woyathâ ne wasage îchicherhe zedâhâs, pezuda ne owîchagiye sîch
  • îtachâbi ne wasage sî ze îchûhâ, woyathâ yawîchpe chas, piyahânâ ga wîchayathâk tach. Wîchakte staktach.
  • Gikthiyam. Woyathâ ne wasage îchicharhe chas, îtachâbi ne woyathâ îchidokâ en îwîcha hâ chiyedu chach.

Pezuda wasage owîcha giyesîkte chach, îtachâbi ne wasage sî chas. Pezuda îdu eyak ûbi ne, horhpabi îmâ îs, kade yathâbi ogiyesî chach eyabich.

Doken wakta îchiya yaûkta?

  • Pezuda wasaga wagichuktach mîchîja echânîbik horhpabi chas. Pezuda wasage ne ogiyesîkte chach.
  • Pezuda wîchasta cha hûyage îchiya hûnâ pezuda wasage îyânaga hâ bathûpta.
  • Nîchîja horhpe yathâ chas, îto ktutha châ yagipe. Ehâgiyas, yokiwachî githnîktach
  • Horhpabi woyathâ piîchiye ze îchûhâ, nâbe kokon hnuzaza ûm

Peduza wasage ne ahopeya înagam. Ze echas kade woyathâ nînâ yanîpabisî ktach!

Nâbe hnuzaza bi

Nâbe hnuzaza ûbi chas woyathâ yawîchapesî ktach eyabich. 80% of common infections can be spread by hands.

Dohân nâbe hnuzaza bikte ze oyagabi chach:

  • Wanatabi sîrh nâbe hnuzazam
  • Wonâpche yakuwabi sîrh nâbe hnuzazam
  • Hoksî athî wîchakiyabi sîrh nâbe hnuzazam
  • Awanîchihnikode yechûnîbis nâbe hnuzazam
  • Daguskân
  • Porhe yahnuzîja bi îhogam, nÎchîja porhe wIchayejibakî nes, nâbe hnuzazam
  • Dagurh butagabi cha yabutage chas, nâbe hnuzazam
  • îsta agam înagabe cha, îyanaga hûnâ yabutage chas, nâbe hnuzazam
  • Wîchasta yathâ cha awînage yahnustâ chas, nâbe hnuzazam
  • Wodejabinâ wîchayabutaga bi chas, îmâ îs, wodejabinâ chethni ewîchayejinagu bis, nâbe hnuzazam
  • Hîthke yakbazaza yagihnustâ bi chas, nâbe hnuzazam

Doken nâbe hnuzaza bi ze ech:

  1. Ûzaza înagam nâbe yahnuzazabik tes.
  2. Nâbe ogarhnurh giyam.
  3. Ûzaza dagu iyadothasî cha ûth nâbe hnuzazam.
  4. Ûzaza ûth nâbe dâa hnuzazam. Nâbthihu, nâpûge, sage îko dâa hnuzazam.
  5. Nâbe mînî arharha giyam eyabich.
  6. Zehâ dâa nâbe kpakîdam eyabich.

Nîs doken îyejirhâkte ze kabich:

  • Pezuda wîchasta bi anîkidabikte chas, nîchîja gichi, nâbe hnuzaza bîs îjenâwanch.
  • Ûzaza wakta wîchagijihnâgam gaîtogam, nîchîja, wîthpewîchakiye ti ze ekta, pinîchiye zen îs.
  • Dukten daguskâbin ûbikta gas, ûzaza wakta wîchagijihnâgam. Wîchastabi îko wîchakabich.
  • Ûzaza dagu opesî cha ûth nâbe hnuzazam. Ûzaza dagu ope ne, go owîchagiyakte chasîch.
  • Dââ îyejirhâ yaû ne ûth, wîthpe wîcha kiya û.

Do Bugs Need Drugs,
Communicable Disease Control,
Alberta Health Services.

DBND@ahs.ca
www.dobugsneeddrugs.org

© 2022 Alberta Health Services,
Provincial Population & Public Health

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-Non-commercial-Share Alike 4.0 International license. To view a copy of this licence, see https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/. You are free to copy, distribute and adapt the work for non-commercial purposes, as long as you attribute the work to Alberta Health Services and abide by the other licence terms. If you alter, transform, or build upon this work, you may distribute the resulting work only under the same, similar, or compatible licence. The licence does not apply to AHS trademarks, logos or content for which Alberta Health Services is not the copyright owner.

 

Disclaimer statement:

This material is intended for general information only and is provided on an “as is”, “where is” basis. Although reasonable efforts were made to confirm the accuracy of the information, Alberta Health Services does not make any representation or warranty, express, implied or statutory, as to the accuracy, reliability, completeness, applicability or fitness for a particular purpose of such information. This material is not a substitute for the advice of a qualified health professional. Alberta Health Services expressly disclaims all liability for the use of these materials, and for any claims, actions, demands or suits arising from such use.

Share the Guide

Facebook
Twitter
Email
WhatsApp